Оғози Рамазон, идҳои Фитр ва Қурбон аз рӯйи илми ҳайат ва нуҷум - II

Таҳиякунанда Қиёмиддин Сатторӣ

Ин гурӯҳ мегӯянд, чӣ далеле доранд, ки як нафар онро бубинад ва дигарон тавон ва имкони дидани онро надошта бошанд? Ба ҳамин далел аст ки гуфтаанд, ки бояд ҷиҳати ростӣ ва дурустии ин хабар ҷамъи зиёде дидани моҳи навро гузориш диҳанд, зеро дар миёни як ҷамъи бисёре, ки ҳама хоҳони дидани ҳилоли моҳи Рамазон ҳастанд, ба фарзи набудани монеъа ва саломатии чашмон агар тафовуте дар тезбинӣ ва кундбинӣ бошад, агар фақат як нафар дидани ҳилоли моҳи Рамазонро гузориш диҳад, ғалат ва иштибоҳи чунин касе муҳтамил ба иштибоҳи наздик аст.

Дар мавриди хабари Ибни Умар ва шахси аъробӣ низ ки дар ду ривоят онҳо ҳилоли моҳи Рамазонро ба дидани як нафар ба исбот расид, бояд бигӯям, ки аллома Рашид  Ризо дар ҳошияи худ бар китоби "Ал-Муғнӣ" мегӯяд: "Дар ду ривоят баён нашудааст, ки мардум ба дунболи дидани моҳ буданд ва ҷуз як нафар онро надид. Бинобар ин, ду ривоят мавриди низоъи мо қарор намегиранд, бахусус бо мазҳаби Абӯҳанифа".

Бинобар ин, тамоми он чиро ки бар мабнои ду ҳадис истилол кардаанд, ботил мегардад. Теъдоди он ҷамоъати зиёд низ, ки бояд чанд нафар бошанд, ба назари имом ё қозӣ таҳвиз шудааст ва қавли саҳеҳ бар он аст, ки вуҷуди он ҷамъи миқдор ба адади муайяне набошад. Аз ин рӯ, мусалмононро воҷиб аст, ки дар рӯзи бисту нуҳуми моҳи шаъбон,  ҳангоми ғуруби офтоб ба дунболи дидани моҳи Рамазон бошанд, зеро бар мабнои "муқаддимаи воҷиб, воҷиб аст", ҷустуҷӯи ҳилоли моҳи Рамазон барои мусалмонон воҷиб аст, албатта, бо воҷиботи кифоӣ, на айнӣ.

Роҳи дувум: - Пурра ва комил кардани сӣ рӯзи моҳи шаъбон, хоҳ осмон соф бошад ё абрнок. Пас ҳангоме, ки мардум шаби сиюми моҳи шаъбон ба дунболи дидани ҳилоли моҳи Рамазон буданд ва касе онро мушоҳида накард, дар он сурат сӣ рӯзи моҳи шаби шаъбонро комил ва пурра намоянд ва ин дар сурате аст, ки оғози моҳи шаъбон маълум ва собит шуда бошад, то шаби сиюми он барои ҷустуҷӯи дидани моҳи Рамазон шинохта гардад ва ҳангоми надидани ҳилоли моҳи Рамазон иқдом ба комил кардани моҳи шаъбон гардад, вале бояд донист, ки дар ин кор, яъне исботи моҳи шаби шаъбон кӯтоҳӣ ва саҳлангорӣ рӯй медиҳад, зеро таваҷҷуҳ ба исботи дохилшавии моҳҳо ҷуз дар се моҳ воқеъ нахоҳад шуд:

1.Рамазон - барои исботи даромадан ба моҳи Руза.

2.Шаввол - барои исботи баромадан аз моҳи рӯза.

3.Зулҳиҷҷа - барои исботи рӯзи Арафа ва моҳи баъди он.

Бинобар ин, уммати исломӣ, бахусус коргузорон ва соҳибони амри он қатъан бояд таҳқиқоти худро дар робита ба исботи фарорасии моҳҳо амалӣ намояд, зеро муайян кардани баъзе моҳҳо ба исбот намудани баъзе моҳҳои дигар иртибот ва бастагӣ дорад.

Роҳи сеюм: - Тақдир ва тахмини ҳилол аст. Ҳангоме, ки осмон абрнок бошад ва ё ҳамчунон ки ҳадис бо ривоятҳои мухталиф баён шудааст, яъне монеъагӣ миёни шумо ва осмон бошад. Дар баъзе ривоятҳои саҳеҳ, аз ҷумла ривояти Молик аз Нофеъ аз Ибни Умар, ки дар асноди ҳадис ба унвони як санади тиллоӣ ба ҳисоб меравад ва назди Имом Бухорӣ аз саҳеҳтарин санадҳост, чунин баён шудааст. Ва ин гурӯҳ дар шабе ки абрнок бошад, ба воҷиб будани гирифтани рӯза қоил ҳастанд.

Назари яке аз  пешвоёни мазҳаби шофеъӣ Абулаббос ибни Сурайҷ ба ин аст, ки касе аз ҳисоб ва манзилҳои фалакии қамар (моҳ) огоҳ бошад, агар аз рӯйи ҳисобкунии худ ва огоҳияш ба он ҷо расад, ки фалон рӯз Рамазон аст, рӯзаи ҳамон рӯз бар вай воҷиб мешавад, зеро ӯ моҳро аз рӯйи далел шинохтааст ва монанд бар он аст, ки аз рӯйи далелу бурҳон ба дидани ҳилоли моҳ (моҳи нав) даст ёфта бошад (яъне ҳисобкунии риёзиро далел ҳисобидааст). Қозӣ Абутайиб ҳам ин амалро тарҷеҳ дода, афзал шуморида ва ин ба он шабоҳат дорад, ки шахси мувассақе аз мушоҳидаи ҳилол (моҳи нав) хабар дода бошад, вале дигарон гуфтаанд, ки рӯзаи ӯ саҳеҳ аст, вале бар вай воҷиб нест ва  шахсони дигар изҳори назар кардааанд, ки тақлид ба он шахси ҳисобнигар дар сурате ки мавриди бовар ва итминон бошад, ҷоиз аст.

Назари баъзе аз донишмандони исломии бузурги асри мо бар ин аст, ки ба василаи  ҳисобкунии ситорашиносӣ, яъне илми астрономия ҳилоли моҳ ба сурати қатъӣ исбот мешавад. Муҳаддиси кабир Аҳмад Муҳаммад Шокир дар рисолаи худ дар бораи ин ки "Оё оғози моҳҳои арабӣ бо ҳисоби ситорашиносӣҷоиз аст?" ин матлабро баён доштааст ва мо назари эшонро ба тафсил баъдан хоҳем овард.

Ҳамчунин фақеъи маъруф Шайх Мустафо ал-Зарқо аз таблиғгарон ва пайравони назарияи Аҳмад Муҳаммади Шокир мебошад. Зоҳиран чунон истинбот мешавад, ки он чӣ аз илми ситорашиносӣ ва ҳайат, ки мавриди радди фақеҳони исломӣ қарор гирифта иборат аст, аз он ки бо номи илми "танҷим" ва ё "илми нуҷум" мебошад, ки олимони он даъво доранд, ки ба василаи ин илм ба баъзе аз умури ғайбӣ ва марбути оянда даст меёбанд. Чунин даъво қатъан ботил аст ва  ба далели ҳадисе, ки Абӯдовуду дигарон аз Ибни Аббос ба тариқи марфӯъ ривоят мекунанд, ки Паёмбари Худо (с) фармудааст: "Ҳар кӣ порае аз илми ситорашиносиро биомӯзад, ба шуъбае аз илми сеҳр даст ёфтааст" (Бо ривояти Абӯдовуд Ибни Моҷа, Аҳмад ва дигарон).

Имом ибни Дақиқ мегӯяд: "Назари ман ба ин аст, ки дар мавриди рӯза наметавон ба ҳисоб ва илми ҳайат эътимод намуд, зеро далели наздикии моҳ бо офтоб як рӯз ё ду рӯз дидани моҳ аз рӯйи ҳисоби ситорашиносӣ ба таъхир меафтад ва ин худ эҷоди як ҳукми шаръӣ дар ғайри иҷозаи шариати муқаддас аст, вале ҳар гоҳ ҳисоби ситорашиносӣ баёнгари ин бошад, ки ҳилоли моҳ ба тарзе ки дида шавад, тулӯъ намудааст, вале монеъае монанди абр ва ғайра барои дидани он мавҷуд аст, дар ин ҷо бо далели вуҷуди сабаби шаръӣ ва воҷиб будани рӯзаро тақозо менамояд".

Бо ин ҳол Ҳофиз ибни Ҳаҷрӣ мегӯяд: "Пазируфтани қавли чунин ҳисобдон мутаваққиф бар сидқу дурустии  хабари онҳост ва замоне бар хабари эшон қатъ ва ҷазм менамоем, ки моҳ мушоҳида шавад. Дар ҳоле ки мушоҳида нашудааст, бинобар ин,  ба гуфтаи онҳо эътибор нахоҳад шуд. Валлоҳу аълам".

Албатта, ин илми ситорашиносии ҷадид ва муосир дар асоси мушоҳида ба воситаи дастгоҳҳои пуриқтидори расадхонавӣ ва ҳисобкунии дақиқи риёзии компютерӣ сурат мегирад. Аз ҷумла хатоҳо ва иштибоҳоти шоеъ назди уламои динӣ дар ин аср ин аст, ки муътақид бошанд ба ин ки ҳисоби ситорашиносии имрӯза ҳамон ҳисоби тақвимнигорон аст, ки ибтидо ва интиҳои моҳҳои қамариро нишон медиҳанд, ки баъзе аз он натиҷаҳо ва тақвимҳоро ба Зайд ва баъзе ба Амр ва баъзеро ба кадом шахсе нисбат медиҳанд ва такягоҳи бештари онҳо китобҳои қадимӣ аст, ки ин навъ мавридҳо ва аз ҷумла вақтҳои намозҳоро дар он муайян менамоянд ва аз назари ҳамагон маълуму маъруф аст, ки ин навъи тақвимҳо миёни соҳибони онҳо низ тафовут доранд.

Ба тавре ки баъзеи аз онҳо моҳи шаъбонро 29 рӯз ва баъзе 30 рӯз қарор медиҳанд ва ҳамон тавр,  моҳи Рамазон, зулқаъда ва ғайра. Ин аст, ки уламои исломӣ ба хотири ихтилоф дар тақвимнигорон тамоми назароти онҳоро рад намудаанд, зеро гуфтаҳои онҳо дар асоси илми яқинӣ ва қатъӣ нестанд ва аз сӯйи дигар масоили яқинӣ қатъан зидди ҳамдигар намебошанд ва ин саҳеҳ аст ва шакке дар он нест, вале бояд донист, ки ин ҳамон ҳисобкунии илмии ситорашиносӣ, ки манзури мост, нахоҳад буд, балки манзур ва мақсуди мо иборат аст аз илми ситорашиносии ҷадид, ки бар асоси мушоҳидаву таҷриба устувор аст ва аз имконоти илмӣ ва амалии технологӣ бархӯрдор аст, ки ба воситаи он инсон ба курраи моҳ баромад ва қодир шуд, ки башариятро ба фазоҳои бештаре бирасонад ва нисбати эҳтимоли иштибоҳ дар тақдироти худро ба як дар сад ҳазор дар сония расонад. Аз ин ҷиҳат, ин аз осонтарин корҳоест, ки ин илм моро аз ҳилоли ҷадиди як моҳ бохабар созад ва агар бихоҳем зуҳури онро дар ҳар уфуқе бо фосилаи дақиқа ва сония мушоҳида кунем, ин корро барои мо осон созад.

(Давом дорад)