Оғози Рамазон, идҳои Фитр ва Қурбон аз рӯйи илми ҳайат ва нуҷум

Таҳиякунанда Қиёмиддин Сатторӣ

Қариб ҳар сол дар мавриди оғозу анҷоми моҳи шарифи Рамазон миёни уламо баҳсҳое шурӯъ мешаванд. Ҳамин баҳсҳо сабаб мегарданд, ки дар кишваре рӯзе пеш ва дар мамлакате рӯзе баъд рӯза гиранд. Вале дар ниҳоят касоне пеш гирифтаанд ва касоне баъд, бо ҳам дар як рӯз ид мекунанд. Ҳатто ҳолате ҳам шуда, ки иди Рамазон ҳам дар кишварҳо рӯзҳои мухталиф барпо шудааст. Вале дар миён ихтилоф ҳамин як рӯз пешу як рӯз пас аст, на бешу на кам.

Имсол ҳам мо шоҳиди ҳамин саҳна шудем. Дар Тоҷикистон рӯзи 9-уми июл ва дар Арабистон ва кишварҳои дигар рӯзи 10-уми июл рӯза гирифтанд. Мушкил дар ихтилофот чӣ аст ва чаро иттифоқи назар дар шурӯъ ва анҷоми ин моҳи муборак вуҷуд надорад? Ба ин ва саволҳои дигар аз сӯҳбате посух мегиред, ки бо Юсуф Қарзовӣ, яке аз бузургтарин фақеҳони муосири аҳли суннат анҷом шудааст. Юсуф Қарзовӣ як шахсияти истисноист ва фатвои ӯ барои ҳамаи пайравони аҳли суннат писандида ва қобили қабул аст. 

Савол: - Шакке нест, ки Шумо ҳам дар ҳар сол як бор ё ду бор ҳангоми фарорасии моҳи Рамазон, ки Худованди мутаол рӯзаи онро бар мо воҷиб гардонида ва ҳангоми даромадани моҳи шаввол, ки мувофиқ ба иди Фитр аст, ибрози таассуф менамоед. Дар ин ду санаи бузург интизор меравад, ки тамоми мусулмонони ҷаҳон бо ҳам тавофуқ ва иҷтимоъ дошта бошанд ва дар рӯза гирифтан ва ифтор кардан бо ҳам ваҳдат дошта бошанд, яъне ҳама бо ҳам рӯза бигиранд ва ҳама бо ҳам идҳои сайидро таҷлил намоянд.

Вале мебинем, ки мусалмонон дар мавриди муайян кардани моҳи Рамазон ва анҷоми он на танҳо миёни як кишвар бо кишвари дигар, балки аз шаҳре ба шаҳри дигар ихтилофи фаровоне вуҷуд дорад, то ҷое, ки тафовути ду кишвари исломӣ дар рӯза гирифтан ва таҷлили ид ба се рӯз мерасад. Оё ихтилофи мусалмонон то ин ҳад пазируфтанист? Чаро мусалмонони имрӯзӣ аз илми нуҷум ва ҳайат (ситорашиносӣ, астрономия), ки дар ин асри мо аз ҷойгоҳи бисёр баланде бархӯрдор аст, баҳрабардорӣ намекунанд. Ҳангоме ки мебинем ба василаи ин илм инсон ба тасхири фазо ва рафтан ба курраи моҳ ноил гаштааст. Оё равост, ки бигӯем инсон бо вуҷуди ҳама далелу бурҳоне, ки дар ихтиёр дорад, донистани оё ҳилоли моҳ дида шудааст ё не, оҷиз ва нотавон бошад?

Баъзе аз секуляристҳо ин гуна ихтилофро далел ва нотавонии Ислом дар посух гуфтан бо хостаҳои замона медонанд ва касоне аз онҳо ва вобастагони ин равия, ки аз инсофи бештаре бархӯрдоранд, ин ихтилоф ва ақибмондагии уммати исломиро дастоварди намояндагони Ислом, ки ҳамон уламои динӣ, ҳавза ва донишгоҳҳои вобаста ба дин ва маъорифи исломианд, медонанд.

Оё дар ҳақиқат дари иҷтиҳод дар ин мавзӯъ ба куллӣ бастааст ва ҳадиси шариф, ки мефармояд: «Бо дидани ҳилол рӯза гиред ва бо дидани ҳилол ифтор намоед», оё метавон гуфт, ки дар ин ҳадис рӯза ва Фитрро ба дидани ҳилоли моҳ марбут намуда, на ба ҳисоби фалакӣ ва ё ин ки ин мавзӯъ қобили иҷтиҳоди муҷтаҳидони исломист? Хоҳишмандем, ки дар ин мавзӯъ бо илми шоёне, ки Худованди мутаол дар синаи шумо қарор дода, аз назароти гуногуни фиқҳӣ огоҳ созед.

Ҷавоб: - Шариати поки Ислом ҳангоме, ки рӯзаро дар як моҳи қамарӣ воҷиб гардонида, барои исботи ҳилоли он моҳ як воситаи табиъӣ, осон ва дар тавони ҳама уммат қарор додаст, воситае, ки  ҳеҷ гуна пӯшидагӣ ва печидагӣ дар он набошад. Барои мардуми асру замоне, ки на савод доштанд ва на аз илми ҳисоб ва ҳисобкунии илми ситорашиносӣ баҳраманд буданд, дидани ҳилоли моҳи Рамазон ва дидани он ба василаи чашми сар сурат мегирифт.

Аз Абуҳурайра (р) ривоят шуда, ки Пайёмбари Худо (с) фармуд: «Бо дидани ҳилоли Рамазон рӯза гиред ва бо дидани ҳилоли моҳи шаввол рӯзаи худро кушоед, пас агар бар шумо пӯшида шуд (ва тавони дидани онро надоштед, яъне агар осмон абрнок буд), сӣ рӯзи моҳи шаъбонро комил созед ва пас аз он рӯза бигиред».

Аз Ибни Умар (р) ривоят шуда, ки Расули акрам (с) ба баҳс дар бораи Рамазон пардохт ва фармуд: «То ҳилоли моҳи Рамазонро набинед, рӯза нагиред ва то ҳилоли моҳи баъдиро набинед, рӯзаатонро нахӯред ва агар ба воситаи  абр ё ҳар чизи дигар моҳ аз назари шумо пӯшида шавад, ба воситаи ҳисоб ва тахмин амал кунед ва рӯза бигиред (Ба ривояти Имом Бухорӣ).

Он ҷо ки Худованди мутаол мусулмононро ба амалҳои ҳисоб ва ҳисобкунии риёзӣ, ки шинохте дар ин бора надоштанд, вазифадор нанамудааст, ки ин худ раҳмате барои мусалмонон ба шумор меравад. Барои исботи ҳилоли моҳи Рамазон се роҳ вуҷуд дорад. Ҳадисҳои саҳеҳ ба исбот расондаанд, ки ҳилоли моҳи Рамазон ба яке аз ин се роҳ собит мешавад:

1.Дидани ҳилоли моҳи Рамазон бо чашми сар.

2.Пурра гардонидани сӣ рӯзи моҳи шаъбон.

З.Тахмин ва арзёбии ҳилоли моҳи Рамазон.

Дидани моҳи нав: Фақеҳон мавриди он ихтилоф доранд, ба ин сурат ки оё манзур аз он дидани як марди одил аст ё ду нафар марди одил ё гурӯҳе аз мардумон. Касоне, ки гуфтаанд, ки гувоҳии як нафар марди одил пазируфтанӣ аст, ба ҳадиси Ибни Умар (р) истидлол намудаанд, ки мегӯяд: «Мардум барои дидани ҳилоли моҳи Рамазон нигоҳ мекарданд ва ман ба Паёмбари Ислом (с) хабар додам, ки ман ҳилоли моҳро дидаам. Ҳазрати Муҳаммад (с) бо шунидани ин хабар рӯза гирифт ва ба мардум ҳам дастур дод, ки рӯза бигиранд» (Ривоят аз Абудовуд).

Ин гурӯҳ ҳамчунин ба ҳадиси он аъробӣ истилол намудаанд, ки дар ҳузури Паёмбари Худо (с) гувоҳӣ дод, ки ҳилоли моҳро дидааст. Расули акрам (с) бо шунидани ин гувоҳӣ ба Билол (р)  дастур дод, ки ба мардум эълон намояд, ки барои саҳархӯрӣ хезанд ва рӯза бигиранд (Ба ривояти Абудовуд).

Дар санади ин ҳадис ихтилоф аст, баъзе гуфтаанд, ки исботи ҳилоли моҳи Рамазон бо гувоҳии як нафар марди одил барои дохил шудан дар ибодат ба эҳтиёт наздиктар аст ва гуноҳи рӯза гирифтани як рӯзи моҳи шаъбон аз хӯрдани як рӯзи моҳи Рамазон сабуктар аст. Касоне, ки барои дидани ҳилоли моҳи Рамазон гувоҳӣ ва шоҳиди одилро шарт донистаанд, ба ривояти Ҳусайн ибни Ҳариси Ҷадалӣ истидлол кардаанд, ки мегӯяд:

«Амири Макка – Ҳорис ибни Ҳотиб барои мо хутбае эрод намуд ва гуфт:- «Паёмбари Худо (с) ба мо дастур дод, ки дар сурати мушоҳидаи ҳилоли моҳи Рамазон рӯза бигирем ва агар худ тавони дидани онро надоштем ва ду нафар шоҳиди одил ба дидани ҳилол ё моҳи нав гувоҳӣ диҳанд, бояд ба василаи шаҳодати он ду шоҳид рӯза бигирем».

Ва ин ҳукми қиёс бар гувоҳии дигар қазияҳо мебошад, ки ба гувоҳии ду нафар шахси одил қазияи мавриди гувоҳӣ собит мешавад. Касони дигар, аз ҷумла пайравони мазҳаби ҳанафӣ барои исботи ҳилоли моҳи Рамазон шарт гузоштаанд, ки гурӯҳи зиёд ва ё ҷамъомади бисёре онро бубинанд, албатта, ин кор дар сурати набудани абр ва монеъаҳои дигар аст, вале дар вақти абрнок будани осмон ба гувоҳии як нафар иктифо намудаанд ва гуфтанд, ки чӣ басо барои як лаҳза абри осмон канор биравад ва фақат як нафар онро бубинад ва дигарон маҷоли дидани онро надошта бошанд, вале ҳар гоҳ осмон софу беабр ва беғубор шуд, дигар монеъҳое ҳам барои дидани он вуҷуд надошта бошад.

(давом дорад)