МУҲАММАДШАРИФИ ҲИММАТЗОДА: «РИСОЛА ДАР БАЁНИ ҒИНО ВА МУСИҚӢ»

4.китоби "Ассамоъ" – и Ибни Қайсаронӣ (ваф. 507 ҳ. 1113 м.)

5."Бавориқ - ул – илмоъ" – и Абулфутуҳ – Аҳмад ибни Муҳаммади Ғаззолӣ (ваф. 520 ҳ. 1126 м.)

6.китоби "Ассамоъу варрақс" – и Ибни Таймия (дар зимни маҷмуаи расоили кубро, ҷ. 2, саҳ. 277 – 315)

7.китоби "Кафф-ур- риъоъ ан муҳаррамоти –л – лаҳви вассамоъ" – и Ибни Ҳаҷари Ҳайсамӣ (ваф. 974 ҳ. 1575 м.)

8."Изоҳ – уд- далолот фӣ самоъи-л-олот" – Абдулғании Ноблусӣ (ваф. 1142 ҳ. 1731 м.)

Ибни Ҳазм дар бораи ғино ва лаҳв рисолае навиштааст, ки он дар зумраи силсилаи тӯлонии таълифот, ки қабл аз ӯ навиштаанд ва ё баъди ӯ навиштаанд, бо вуҷуди мухтасар ва содда буданаш дорои арзиши баланди илмӣ мебошад. Зеро Ибни Ҳазм дарро ба рӯи сусту заъиф сохтани ҳадисҳои ворида дар баёни мазаммати ғино ва наҳйи аз он кушодааст. Табиист, ки баъзе аз гурӯҳҳои суфия ҳалол будани самоъро таъйид мекунанд ва ончӣ онҳо дар ин мавзуъ навиштаанд хеле фаровон мебошад.

Ин тоифа аз аҳодис чашм пушида ба амали пешвоёни тариқат чанг задаанд ва ё барои иддаъои худ аз солеҳони саҳоба ва тобеин шавоҳид овардаанд. Лекин чизе, ки назари боҳисро ба худ ҷалб мекунад ин аст, ки онҳое ки ба аҳодис такя кардаанд худ ба ду гурӯҳ тақсим шудаанд: гурӯҳе нақши аҳодисеро, ки моил ба таҳрими самоъ мебошанд, нақл намуда барои исботи фикри худ ҳуҷҷат овардаанд ва гурӯҳи дуввум ҳадисҳои мазкурро, айнан ҳамон ҳадисҳоро нақл карда онҳоро заъиф хонда, барои исботи фикри худ ба аҳодиси дигар такя кардаанд. Барои мисол аҳодис ва нусуси овардаи Ибни Ҳазм дар инҷо оварда мешавад:

1.Ҳадиси Оиша (р): "Худованд муғанния ва фурухтани ӯ ва баҳои ӯ ва таълими ӯро ҳаром гардондааст". Ибни Ҳазм ин ҳадисро радд кардааст, зеро дар зумраи ровиёни ин ҳадис касе бо номи Саъид ибни Разин аз бародараш ривоят кардааст, ки ӯ шахси маъруф нест. Раъйи Ибни Ҳазмро Заҳабӣ  ("Мизон…", ҷ.2, саҳ. 136) ва Ибни Ҳаҷар ("Лисон…", ҷ. 3, саҳ. 29) таъйид кардаанд. Ибни Ҳаҷар дар ин бора қавли Ибни Ҳазмро нақл кардааст. Бо вуҷуди шакк дар яке аз ровиёни ҳадиси мазкур онро Ибни Ҷавзӣ қабул кардааст , инчунин Ибни Абудунё   онро овардааст, вале Ибни Қайсаронӣ ҳадиси мазкурро напазируфтааст.

2.Ҳадис: "Ҳаргоҳ уммати ман понздаҳ хислатро анҷом диҳад…". Ин ҳадис аз Алӣ (р) ба таври марфуъ аз Расули Худо (с) ривоят шудааст. Ибни Ҳазм ин ҳадисро радд кардааст, зеро чанд нафаре дар санади ин ҳадис зикр шудаанд, ки кӣ будани онҳо дониста нашудааст. Мисли Абумурҷии Ҷелонӣ (инро Заҳабӣ зикр накардааст ва Ибни Ҳаҷар раъйи Ибни Ҳазмро овардааст) ва инчунин Фараҷ ибни Фузола ( дар бораи ин шахс Аҳмад гуфтааст, ки ӯ аз Яҳё ибни Саъид ҳадисҳои мункарро ривоят кардааст, инчунин аз афроди сиққа ҳадисҳои мункарро ривоят кардааст.

Абуҳотим гуфтааст: ҳадиси ин мард аз Яҳё ибни Саъид накорат дорад. Соҷӣ гуфтааст: ин мард аз Яҳё ибни Саъид ҳадисҳои мункарро ривоят кардааст) "Таҳзиб – ут- таҳзиб", ҷ. 8, саҳ. 260 - 262 Бо вуҷуди ин ҳама Ибни Абудунё ("Заммулмалоҳӣ": 42) ва Ибни Ҷавзӣ ("Талбис..": 234) ҳадиси мазкурро қабул кардаанд. Ибни Қайсаронӣ ин ҳадисро оварда заъфи онро бар шахси Фараҷ ибни Фузола муракказ сохтааст ва дар ин бора қавли аҳли адл ва таҷриҳро овардааст. Аз ҷумла қавли Ибни Ҳиббон: Фараҷ ибни Фузола иснодҳоро дигаргун мекард ва матнҳои заъифро ба иснодҳои саҳеҳ мечаспонд, аз ҷумла Ибни Ҳибон ҳамин ҳадисро барои гуфтаи худ далил овардааст. (Ассамоъ": 85)    

3.Ҳадис: "Расули Худо (с) аз нуҳ чиз наҳй карданд…" (аз ҷумлаи ҳамон нуҳ чиз ғино зикр шудааст) Ин ҳадисро Ибни Ҳазм қабул накардааст, зеро касе, ки номаш Кайсон аст кӣ будани ӯро дониста намешавад, дар ҳамин ҳадис касе бо номи Муҳаммад ибни Муҳоҷир мавҷуд аст, ки ӯ заъиф аст (Заҳабӣ  ва Ибни Ҳаҷар касеро бо номи Кайсон мавлои Муовия зикр накардаанд ва аммо Муҳаммад ибни Муҳоҷир ин ном бар шаш кас мувофиқ меояд ва дониста нашудааст, ки Ибни Ҳазм ба кадоми онҳо ишора карда ӯро заъиф гуфтааст. Ва шояд ӯ (Ибни Ҳазм) Муҳаммад ибни Муҳоҷири ваззоъро (ҳадисбоф) дар назар надоштааст, зеро замони ӯ мутаахир ва дар ҳудуди соли 260 будааст. Ин ҳадисро Ибни Қайсаронӣ ва Ибни Ҷавзӣ наовардаанд.

4.Қавли Ибни Масъуд: "Ва ғино дар қалб нифоқро меруёнад…". Ин ҳадис ба таври мунқатеъ ва марфуъ ривоят шудааст. Ибни Абудунё (Заммулмалоҳӣ: 46) ва  Ибни Ҷавзӣ (Талбис…: 235) ин ҳадисро овардаанд ва Ибни Ҷавзӣ ибораи "тавре, ки об донаро меруёнад" илова кардааст. Ибни Қайсаронӣ ин ҳадисро оварда, онро муснад ба Абуҳурайра аз дигар тариқ, ғайри тариқи Ибни Масъуд донистааст. Дар санади ин ҳадис Абдурраҳмон ибни Абдуллоҳи Умарӣ мавҷуд аст, ки дар борааш Аҳмад ибни Ҳанбал гуфтааст: "ҳадисаш арзиши ҳеҷ чиз надорад, ҳадисҳояшро мо сузондем… аҳодисаш аз ҷумлаи мункарот мебошад ва ӯ каззоб буд". (Ассамоъ: 84) Сипас ӯ (Ибни Қайсаронӣ) ҳадисро аз тариқи Ибни Масъуд оварда гуфтааст: "ин ҳадисро Салом аз шайхи маҷҳул ривоят кардааст". (Ассамоъ: 87- 88) Ибни Ҳазм айнан ҳамин чизро гуфтааст.

5.Ҳадиси Абуумома: ба таври марфуъ дар бораи таҳрими таълими муғанния ва харидану фурухтани он ва ба ин ҳадис ояти: "ва баъзе аз мардумон касоне ҳастанд, ки лаҳвулҳадисро мехаранд…" ҳамроҳ омадааст. Ин ҳадисро Ибни Ҳазм ба сабаби Исмоил ибни Айёш радд кардааст, зеро ӯ заъиф аст, мегӯяд Ибни Ҳазм. Дар бораи тафсири оят ӯ (Ибни Ҳазм) гуфтааст: "ин сухани баъзе муфассироне мебошад, ки сухани онҳро ҳуҷҷат оварда намешавад". Ибни Ҷавзӣ ин ҳадисро қабул кардааст (Талбис…:232) ва сухани муфассиронро дар тафсири оят овардааст (Талбис…:231), аз ҷумла Ибни Масъуд, Ибни Аббос, Муҷоҳид, Икрима, Ҳасан, Саъид ибни Ҷубайр, Қатода ва Иброҳими Нахаъӣ. Ибни Қайсаронӣ (Ассамоъ: 79) аз тариқи Убайдуллоҳ ибни Заҳр - "соҳиби тамоми мушкилот" ҳадиси мазкурро овардааст ва дар ин ҳадис Қосим ибни Абдурраҳмон мавҷуд аст, ки ҳадисҳои ӯ мункар  буда, аз саҳобагон чизҳои мушкилро ривоят кардааст".

Ибни Қайсаронӣ дар баробари ояти : "ва баъзе аз мардумон…" таваққуфи тӯлонӣ намуда гуфтааст: "дар ин бора чандин иснодро мансуб ба Абдуллоҳ ибни Масъуд, Абдуллоҳ ибни Аббос ва Абдуллоҳ ибни Умар оварданд ва ман дар ҳаммаи инҳо назар кардам ва дар онҳо ҳатто як тариқеро наёфтам, ки ба саҳоба мансуб буданро исбот кунад, магар як тариқ (Ассамоъ: 75). Сипас ӯ афзудааст: "барои онҳое, ки ба ҳамин тафсирҳо такя карда онҳоро ҳуҷҷат қабул кардаанд гуфта мешавад: " ҳамин тафсирҳое, ки аз саҳобагон қавли онҳоро нисбати ҳамин оят нақл кардед, оё эшон аз ин оят чизеро донистанд ва фаҳмиданд, ки Паёмбар (с) донистанд ва ё онҳо чизеро донистанд, ки хилофи донистаи Паёмбар (с) буд? Бисёр маҳол аст, ки дар оят "лаҳвулҳадис" – ро ба ғино тафсир карда шавад, дар ҳоле, ки Расули Худо (с) Оиша (р) – ро гуфт: "Оё ҳамроҳи шумо лаҳв набуд? Зеро мардумони Ансор лаҳвро бисёр меписанданд…". (Ассамоъ: 76) (ин ҳадис баъдан зикр мешавад)

6.Чанд ҳадиси дигар аз Абдулмалик ибни Ҳабиб овардаанд, ки ҳамаи онҳоро Ибни Ҳазм "ҳолика" донистааст. Абдулмалик ибни Ҳабиб (вафот: 238 ҳ., 852 м.) фақеҳи Андалусӣ ва шахси маъруф буд, ба билоди Машриқ сафар карда илми фаровон ҷамъ кард ва ба Андалус баргашт ва мушовири Яҳё ибни Яҳёи Лайсӣ гардид ва дар ахбори ӯ омадааст, ки аҳодисеро нақл мекард, ки бе восита аз соҳибонашон нашунида буд. Ибни Фарзӣ гуфтааст: Ибни Ҳабиб илми ҳадис надошт, Боҷӣ ва Ибни Ҳазм ҳикоят кардаанд, ки Абуумар ибни Абдулбарр ӯро такзиб мекард, лекин баъзе андалусиҳо аз ӯ ба хотири илму фазл ва таснифоти зиёдаш сахт дифоъ мекарданд. Ва аммо ривояти ӯ аҳодисеро, ки Ибни Ҳазм овардааст, далолат мекунад, ки ӯ ғиноро макруҳ медонист, бо вуҷуди ин ҳикоят шудааст, ки ӯ дар самоъ ҷониби рухсатро мегирфт ва ӯ канизҳое дошт, ки барояш тағаннӣ мекарданд. Вале қавли аввал қавитар аст.

7.Ва аммо ҳадиси Бухорӣ: "Албатта дар миёни уммати ман қавме мавҷуд аст, ки фарҷро (яъне зиноро) ва ҳариру хамр ва маъозифро (олоти мусиқиро) ҳалол мешуморанд". Ин ҳадисро Ибни Ҳазм заъиф хондааст, зеро Бухорӣ ин ҳадисро ба таври муснад наовардааст, балки гуфтааст: "Ҳишом ибни Аммор гуфтааст". Ва дар санади ҳадис Абуомир ё Абумолик омадааст ва дониста намешавад, ки ӯ кӣ ҳаст. Ибни Қайими Ҷавзӣ мавқифи Ибни Ҳазмро мавриди интиқод қарор дода гуфтааст: "Бар Ибни Ҳазм пушида мондааст, ки Бухорӣ бо ровиёне вохурдааст ва аз эшон шунидааст, вале аз онҳо ба таври таълиқ ривоят кардааст, аз ҷумла аз Ҳишшом ибни Аммор. Инчунин бар Ибни Ҳазм пушида мондааст, ки ҳадиси мазкурро чандин имоми ҳадис аз ғайри  Ҳишшом ибни Аммор ба таври муснад ривоят кардаанд. Аз ҳамин сабаб Ибни Ҳазм як суннати саҳеҳи собит аз РасулиХудо (с) – ро, ки дар он ҳеҷ таъне нест, ботил сохтааст". 

Ончӣ Ибни Қайим гуфтааст дуруст аст, зеро Бухорӣ аз Ҳишшом ибни Аммор – Абулвалиди Салмии Димашқӣ (Таҳзиб- ут-таҳзиб: ҷ.11, 52) ривоят кардааст ва ба ибораи "қавл" (бидуни ибораи "ба мо ҳадис гуфт") таъбир кардааст. Байни Бухорӣ ва Ҳишшом музокира воқеъ шудааст (Иршоду-с-сорӣ: ҷ. 8, 317) Ва аммо шубҳае, ки Ибни Ҳазм нисбати воқеъ шудани шакк дар Абуомир ва ё Абумолик зикр кардааст (назди Абудовуд бидуни шакк, Абумолик омадааст) бояд зикр кард, ки шакк дар исми саҳобӣ зарар надорад, дар бораи номи саҳобӣ ихтилоф аст, гуфта шудааст, ки номаш Абдуллоҳ ибни Ҳонӣ буда ва дар қавли дигар Абдуллоҳ ибни Ваҳаб омадааст ва ӯ хилофати Абдулмалик ибни Марвонро дарёфтааст. (масдари собиқ)

8.Ҳадис: "ҳаркӣ назди муғанния бинишинад дар гушҳои ӯ сурб рехта мешавад…". Ибни Ҳазм ин ҳадисро аз ҷумлаи мусибатҳо хондааст, зеро ин ҳадис аз тарафи афроди маҷҳул ривоят шудааст, Абунаъим номаш назди Ибни Қайсаронӣ "Убайд ибни Муҳаммад будааст ва дар борааш гуфтааст: ӯ заъиф буд ва аз Ибни Муборак чизе ривоят накардааст ва ҳадисаш аз Молик бисёр мункар аст ва ӯ аз Ибни Мункадар ба таври мурсал ривоят мекард. Ин нақди иснод аз тарафи Ибни Қайсаронӣ монанд ба ончизест, ки Ибни Ҳазм гуфтааст.

9.Дар бораи ояти "ва баъзе аз мардумон…" баҳс қаблан баён гардид.

10.Ҳадис: "мардумоне аз уммати ман хамрро менушанд ва онро номи дигар мегузоранд…". Ин ҳадисро Ибни Ҳазм қабул накардаст, зеро дар санади ин ҳадис Муовия ибни Солеҳ мавҷуд аст, ки ӯ заъиф аст ва инчунин Молик ибни Абумарямро дониста намешавад, ки ӯ кӣ ҳаст (Заҳабӣ фикри Ибни Ҳазмро таъйид кардааст ва Ибни Ҳиббон ӯро аз ҷумлаи сиққот гуфтааст) ва аммо Муовия ибни Солеҳи Ҳазрамии Ҳамсӣ (Ибни Фарзӣ: ҷ. 2, 137-139 ва Таҳзиб-ут-таҳзиб: ҷ. 10, 209) дохили Андалус шуд ва ӯро имом Абдурраҳмон ибни Муовия (Ад- Дохил) дар Қуртуба қозӣ таъйин кард ва ӯ дар охири ҳукмравоии Ад-Дохил вафот кард (Ибни Ҳиббон вафоти ӯро соли 172 гуфтааст "Ат-таҳзиб": 212) Муовия ибни Солеҳро дар ҳадис заъиф гуфтаанд, Ибни Маъин гуфтааст, ки ӯ мақбул нест, вале дигарон ӯро муътамад гуфтаанд. Ин ҳадис барои мо мушкилиеро пеш меорад, ду шахсе, ки Ибни Ҳазм онҳоро мавриди қабул қарор надодааст дигарон онҳоро муътамад гуфтаанд, пас кадоми ин қавлҳоро гирифта мешавад? Дар ин зимн чанд ҳадиси дигар ворид шудааст, ки "хасф ва масх"-ро ба зуҳури олоти мусиқӣ ва занҳои муғанния ва рӯ овардани мардум ба нӯшидани хамр қарин кардаанд (ниг. Заммулмалоҳӣ: 41-42, 44-46)

11.Ҳадисе, ки дар он наҳй аз ду савти малъун омадааст: "савти ноиҳа ва савти муғанния". Ҳадисро Ибни Абудунё ("Заммулмалоҳӣ":саҳ. 50) овардааст ва Ибни Қайсаронӣ ҳадиси мазкурро ба ду ривоят зикр кардааст: "аз ду савти аҳмақи фоҷир – савти назди мусибат ва савти назди нағмаи лаъбу лаҳв ва олоти шайтон" ва гуфтааст: ҳадисро Ҷобир ривоят кардааст ва ҳадиси мазкур аз сабаби ӯ заъиф аст. Дар шаъни Ҷобир Ибни Ҳиббон гуфтааст: ҳифзи бад дошт, ваҳмаш зиёд ва хатоҳоаш бузург буд, чизҳоеро аз рӯи таваҳҳум ривоят мекард ва аз Ҳасбон ривоят мекард ва мункарот дар ҳадисҳояш бисёр буд ва ӯ мустаҳиқи тарк кардан аст ва ӯро Аҳмад ибни Ҳанбал ва Яҳё ибни Маъин тарк кардаанд. Ва шояд Ҷобир ҳамон Ҷобир ибни Язиди Ҷаъфии Куфӣ (вафот: 128ҳ. 746 м.) бошад ва ӯ маъруф ба дуруғ ва тадлис ва муболаға дар ташайюъ буд.

(идома дорад)