Чӣ гуна "кишварҳои бетараф"дар давраи Ҷанги дуюми Ҷаҳонӣ зинда монданд?

Ба сокинони Тоҷикистон, мисли дигар ҷумҳуриҳои собиқ ИттиҳодиШӯравӣ, хотиррасон кардан лозим нест, ки имрӯз чӣ рӯз аст. Ин рӯз аҳамияти махсус дорад – Рӯзи Ғалаба бар фашизм. Ҷанг дар таърихи ҳар як кишвари иштироккунанда изи амиқ гузошт. Бисёре аз оилаҳо наздикони худро аз даст доданд, бисёр шаҳрҳо хароб шуданд. Аз ин рӯ, Рӯзи Ғалаба рамзи Ваҳдат ва ҳамбастагии халқҳое гардид, ки бар зидди душмани умумӣ мубориза мебурданд.

Бо вуҷуди он ки солҳои зиёд гузашт, хотираи Ҷанги Бузурги Ватанӣ дар дили одамон зиндагӣ мекунад. Рӯзи Ғалаба ба мо аҳамияти сулҳ, озодӣ ва адолат ва зарурати ҳифз ва ҳифзи ин арзишҳоро хотиррасон мекунад. Имрӯз мо ба қаҳрамонони ин ҷанг эҳтиром мегузорем, саҳми мардуми тоҷикро дар Ғалабаи Бузург ёдовар мешавем ва барои ҳифзи сулҳ аз таърих сабақ мегирем.

Бо кӯшиши муштараки халқҳои ИҶШС ва дигар кишварҳо Олмони фашистӣ шикаст хӯрд ва шумораи зиёди давлатҳо дар саросари ҷаҳон аз ишғол ва зулми фашистон озод карда шуданд.

Баъзе давлатҳо дар он солҳо тасмим гирифтанд, ки ба фашистон ҳамроҳ шаванд - ба монанди Ҷопон, Италия, Руминия, Маҷористон, Булғористон ва Таиланд. Дигарон тасмим гирифтанд, ки бо бадӣ мубориза баранд - дар маҷмӯъ зиёда аз 50 давлат, аз ҷумла СССР, ИМА, аксарияти кишварҳои Аврупо, Чин, Ҳиндустон, Эрон, Ироқ, Арабистони Саудӣ, Лубнон, кишварҳои Амрикои Ҷанубӣ ва дигар давлатҳо ҳастанд.

Аммо ҳодисаҳои беназире низ буданд, ки кишварҳо ҷонибдорӣ намекарданд, балки худро ҳамчун "бетараф"муаррифӣ мекарданд. Намунаи аҷибтарин Швейтсария аст.

Швейтсария бетарафии худро эълон кард ва аз иштирок дар амалиёти ҷангӣ дар майдонҳои Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ худдорӣ кард. Гузашта аз ин, пас аз пешравии фаъолонаи фашистон дар оғози ҷанг дар Аврупо, пеш аз ҳама дар Фаронса, Швейтсария худро дар иҳотаи кишварҳои меҳвар ёфт. Пас, Швейтсария дар он давра чӣ гуна амал кард ва бетарафии худро дар шароити муҳосира чӣ гуна таъмин кард?

Ҷавоб оддӣ аст-ҳамкорӣ. Швейтсария тиҷорати худро бо Олмон идома дода, онро бо ашёи хом, молҳои саноатӣ ва доруворӣ таъмин мекард, хидматҳои интиқоли борро тавассути қаламрави худ пешниҳод мекард. Аммо муҳимтар аз ҳама, Швейтсария Ба Гитлер имкон дод, ки имкониятҳои бонкии худро истифода барад. Дар маҷмӯъ, тибқи сарчашмаҳои гуногун, Олмони фашистӣ дар он давра ба бонкҳои Швейтсария беш аз 40 миллиард доллар тилло бо қурби муосир сармоягузорӣ кард. Оё лозим аст тавзеҳ диҳам, ки чӣ гуна ин тилло "истихроҷ" шудааст? Маълум мешавад, ки дар ҳоле ки халқҳои ИҶШС ва дигар кишварҳо ба истилогарони фашистӣ қаҳрамонона муқобилат мекарданд, Швейтсария ором маблағҳои ғоратшударо сарфа мекард ва бетарафиро нигоҳ медошт.

Инчунин далелҳои ҳуҷҷатӣ мавҷуданд, ки бонкҳои Швейтсария пас аз ҷанг ба пинҳон кардани дороиҳои фашистӣ кӯмак карданд. Масалан, соли 1946 Бонки Швейтсарии Union Bank of Switzerland дар пинҳон кардани дороиҳои Геринг ва дигар фашистони баландпоя айбдор карда шуд.

Тааҷҷубовар нест, ки бо чунин сиёсат бонкҳои Швейтсария то ҳол бо нигоҳ доштани сирри бонкӣ машҳуранд. Чунин асрорро воқеан ҳифз кардан беҳтар аст. Ва тавре ки мебинем, ин далелҳо ба ҳамон бонкҳо монеъ намешаванд, ки дар татбиқи лоиҳаҳо дар саросари ҷаҳон иштирок кунанд. Албатта, дар нигоҳ доштани бетарафӣ.