Чин равобити Эрону Саъудиро барқарор кард. Украина нафари баъдӣ аст
Намояндагони Арабистони Саъудӣ ва Эрон пас аз чаҳор рӯзи музокироти мушкил дар Пекин созишномаи барқарории равобити дипломатиро имзо карданд. Дар ин бора дар изҳороти муштараки сеҷониба гуфта мешавад. Ба он котибони советҳои амнияти миллии Эрон ва Арабистони Саъудӣ адмирал Алӣ Шамхонӣ ва Мосеад бинни Муҳаммад Ал-Айбон, мудири шуъбаи комиссияи хоричии Ҳизби коммунистии Чин, Ван И имзо карданд.
Ёдовар мешавем, ки 3 январи соли 2016 баъд аз гирдиҳамоии эътирозгарон дар назди сафорати Арабистони Саъудӣ дар Эрон дар робита ба эъдоми воизи шиъа Нимр ан-Нимр дар Арабистони Саъудӣ, Риёз аз қатъи равобити дипломатӣ бо Теҳрон хабар дод. Аммо дар паси гирдиҳамоиҳо сабабҳои дигар низ буданд.
Теҳрон ва Риёз дар ҷанги шаҳрвандӣ дар Яман, ки аз соли 2014 инҷониб идома дорад, фаъолона ширкат доштанд, ки ҷониби Эрон аз шӯришиён - Ҳусиҳо (дар шимоли кишвар) пуштибонӣ мекард ва ҷониби Саъудӣ Президент Абду Раббо Мансур Ҳодӣ (дар ҷануб) эътилофи арабиро раҳбарӣ мекард.
Дар баҳори соли 2021 маълумот пайдо шуд, ки Арабистони Саъудӣ ва Эрон имкони барқарор кардани равобити дипломатиро ҷустуҷӯ доранд ва ҷонибҳо барои муколама як майдони бетараф - Ироқро интихоб карданд.
Тирамоҳи ҳамон сол дар ҳошияи иҷлоси Маҷмаи Умумии СММ дар Ню-Йорк музокирот баргузор шуд ва пас аз он гузоришҳо нашр шуданд, ки ҷонибҳо "харитаи роҳ барои ҳамкориҳои маҳдуд"-ро таҳия кардаанд. Бар асоси бархе гузоришҳо, дар ин “харита” масоиле назири хуруҷи гӯёи Амрико аз минтақа, эҳтимоли номуайянии геополитикӣ ва дурнамои наздик шудани Теҳрону Риёз мушаххас шудааст.
Чуноне ки нашрияи «Азия тайме» ба ин муносибат қайд мекунад, «тарафҳо ба проблемаҳои паст кардани шиддати вазъият хеле бодиққат машғул шуданд».
Дар ҳамин ҳол, чунон ки бисёре аз нашрияҳои арабӣ навиштаанд, масъалаи барқарор кардани равобити дипломатӣ миёни ду кишвар масъалаи аслӣ набуд. Масъалаи бас кардани низоъи мусаллаҳона дар Яман низ ба мақоми дуввум гузошта шуд. Тавре нашрияҳои эронӣ навиштаанд, Теҳрон бештар ба он таваҷҷӯҳ дошт, ки Арабистони Саъудӣ чӣ гуна метавонад дар коҳиши фишори таҳримҳои Амрико бар иқтисоди Эрон кӯмак кунад.
Дар мавриди Риёз бошад, подшоҳӣ баъдан аз Вашингтон пуштибонӣ кард, кӯшиш кард, ки бо Исроил робитаҳои наздик нигоҳ дорад ва аз рӯи хатҳои берунӣ ба таври васеъ манёвр кард.
Ниҳоят, Русия низ даъвои нақши миёнарав миёни ду кишварро кард.
Моҳи феврали соли 2022 дар конфронси ёздаҳумин Конфронси Ховари Миёнаи Клуби Байналмилалии Мубоҳисавии Валдай, Михаил Богданов, муовини вазири корҳои хориҷии Русия изҳор дошт, ки «мо борҳо ба шарикони худ ҳам дар Риёз ва ҳам дар Теҳрон миёнаравӣ ва Москавро ҳамчун макони вохӯрӣ, расмӣ ва ғайрирасмӣ пешниҳод кардем. Ва дар ин замина пешниҳоди мо дар сари миз боқӣ мемонад”.
Маълум буд, ки дар шароити нави геополитикӣ талошҳои Амрико ва бархе аз муттаҳидонаш барои тела додани ду кишвар ба муноқишаи ошкорои низомӣ натиҷа намедиҳад ва барқарории равобити дипломатӣ миёни Эрон ва Арабистони Саъудӣ танҳо як талош буд.
Бисёре аз коршиносони минтақавӣ ва ғарбӣ мутмаин буданд, ки барқарории равобити дипломатӣ миёни Теҳрону Риёз дар пойтахти ҳар кишвари Ховари Миёна эълон хоҳад шуд. Зеро муколамаи Эрон ва Арабистони Саъудӣ на танҳо ба ҷараёни ҳаводиси минтақа, балки ба сиёсати ҷаҳонӣ таъсири ҷиддие дорад ва миёнҷигарии муассири хориҷӣ мавқеи кишвареро, ки дар чунин нақш амал кардааст, тақвият мебахшад.
Бештар аз ҳама, Ироқ ин нақшро бар ӯҳда дошт, зеро илова бар равобити хуб бо Амрико ва шариконаш дар Ғарб, бо аксари ҳамсояҳо, аз ҷумла Эрон ва Қатар равобити хубе дорад, ки имкон медиҳад, ки мувозинатро нигоҳ дорад. Дар байни марказҳои асосии қудрати Бағдод, чунин мешумориданд, ки ин метавонад нақши геополитикии пас аз соли 2003 дар минтақаро афзоиш диҳад.
Аммо чизе рӯй дод, ки кам одамон интизор буданд.
Теҳрон ва Риёз дар ҳама чиз дар Пекин ба мувофиқа расиданд. Дар ҳамин ҳол, хабаргузории давлатии Эрон ИРНА менависад, ки тасмим барои барқарории равобити дипломатӣ ба шарофати "ибтикори гиромӣ"-и Си Ҷинпин, раисиҷумҳури Чин гирифта шудааст. Ин маънои онро дорад, ки дар геополитикаи минтақавӣ сифати нав пайдо мешавад, ки баъдан ба миқёси ҷаҳонӣ мегузарад.
Аввалан, Чин бори аввал дар 30 соли охир ҳамчун миёнарави сулҳ дар Ховари Миёна баромад.
Сониян, вай бори аввал мӯяссар мешавад, ки нуфузи иқтисодии худро дар ин минтақа ба нуфузи сиёсӣ табдил диҳад.
Моҳи декабри соли гузашта раисиҷумҳури Чин Си Ҷинпин дар доираи сафар бо ҳузури сарони 14 кишвари арабӣ дар Риёз истиқбол шуда буд. Ин ҳамагӣ чанд моҳ пас аз мулоқоти нисбатан паст бо раисиҷумҳури Амрико Ҷо Байден, ки бо Арабистони Саъудӣ равобити гарм дорад, сурат мегирад.
Дар ниҳоят, агар нақшаи ин кишвар барои ҳалли муноқишаи Украинаро баррасӣ кунем, Чин ҳамзамон ба тадбирҳои таъмини амнияти минтақавӣ ва ҷаҳонӣ шурӯъ кардааст.
Дар мавриди Арабистони Саъудӣ, ба ҷуз аз мулоҳизаҳои сирф иқтисодӣ, дигар нуктаҳои муҳиме низ ҳастанд, ки подшоҳиро ба Чин наздик мекунанд.
Риёз, ки яке аз пешвоёни ҷаҳони ислом аст, аз манофеи миллии худ дифоъ мекунад, барои ворид шудан ба "лигаи бузурги" сиёсати ҷаҳонӣ тавассути Пекин як манёври ҷасорат мекунад ва дарк мекунад, ки Чин ҳанӯз ба сӯйи шикастан бо Ғарб ҳаракат намекунад.
Бесабаб нест, ки қаблан шоҳзода Файсал бин Фарҳон Оли Саъуд, вазири умури хориҷаи Арабистони Саъудӣ дар суханронии худ дар Лондон аз равобити ин кишвар бо Пекин дар чунин вазъ дифоъ карда ва гуфтааст: "Чин на танҳо бузургтарин шарики тиҷоратии мост. Он инчунин бузургтарин шарики тиҷоратии аксари кишварҳост."
Эрон низ бозии худро дорад.
Рӯзномаи бритониёвии "Гардиан" менависад, наметавон рад кард, ки "созишномаи миёни Риёз ва Теҳрон паёмадҳои созиши ҳастаии Эрон ва Амрико бо ширкати бештари Пекин дар ин раванд хоҳад дошт." Қаблан нашрияи амрикоии "Foreign Policy" чунин як вазъро гӯё тавсиф карда, қайд карда буд, ки дар издивоҷи мусулмонӣ чаҳор зан иҷозат дода мешавад, аз ин рӯ, "Теҳрон ва Риёз метавонанд Пекинро ҳамчун зани асосӣ дар ҳарамҳои сиёсии худ таъин кунанд". Ошиқ метавонад каси дигар бошад."
То ба ҳол метавон зикр кард, ки Эрон, Арабистони Саъудӣ ва Чин барои ноил шудан ба манфиатҳои нави муштарак ҳам дар минтақа ва ҳам дар миқёси ҷаҳонӣ дар манёврҳои дипломатӣ аз усулҳои навоварона истифода бурданд. Ин манфиатҳо хеле реалӣ мебошанд. Арабистони Саъудӣ ва Эрон худро ҳамчун марказҳои қудрат дар Ховари Миёна ҷойгир карда, воқеан ба эрозияи истисноии Амрико, маҳдуд кардани қобилияти Вашингтон барои "ҳукмронӣ" кардани ҳама чиз ва ҳама ба манфиати худ таъкид мекунанд.
Ҳоло аз Чин қадами дуввум интизор аст: ё ширкати эҳтимолӣ дар даргириҳои мусаллаҳона дар минтақа ва ё боз ҳам бештари талошҳои посдори сулҳи ин кишвар.
Ҷонибҳо ҳоло муносибатҳои нави бисёрсоҳавӣ барқарор мекунанд. Иёлоти Муттаҳида фишангҳои нуфузи худро дар минтақа камтар дорад ва барқарории равобити дипломатӣ байни Эрон ва Арабистони Саъудӣ як нуқтаи гардиш аст.
Станислав Тарасов, ИА REGNUM